W Państwie Polskim w czasach przemian ustroju politycznego, wiele Ustaw zostało poddanych nowelizacji, wiele zostało powołanych do życia. Obecny ustrój i poglądy społeczeństwa doprowadziły do nowych reform ustawowych. Jedna z nich, która po 1989 roku weszła w życie, to reforma samorządowa z 1990 roku – stanowiła przejście od centralistycznego zarządzenia państwem do samorządności obywatelskiej. W odczuciu obywateli niewiele się jednak zmieniło. Władza samorządowa urzędowała w tych samych siedzibach, co ich poprzednicy. Mieszkańcy swoje sprawy dalej załatwiali w Urzędach Gmin lub Miast. Pozostał nawet powszechny wśród obywateli sposób głosowania – głos na pierwszego z listy. Nadal Nasz kraj był podzielony na dwie grupy. Oni, – czyli władza, oraz My, – czyli mieszkańcy. Odpowiedzią na większą aktywność mieszkańców jest rozwój jednostek pomocniczych gminy. Jednostki są pomostem w pionowym i poziomym rozumieniu zasady pomocniczości. Ze względu na specyfkę działania, oddolny i społeczny charakter przypominają organizacje pozarządowe.
Jednostki pomocnicze gminy w ujęciu obecnie obowiązującej Ustawy z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym
Ustawodawca w sposób bardzo ogólny zarysował instytucję jednostek pomocniczych gminy w ustawie, pozostawiając swobodę w tym zakresie prawu miejscowemu. Najważniejszym elementem Ustawy jest art. 5
1. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto.
2. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy.
3. Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gminy.
CZYM WIEC SĄ JEDNOSTKI POMOCNICZE GMINY?
Ustawa nie podaje defnicji. Jednak przez analogię do uregulowań w kwestii gminy, powiatu czy województwa, należy wskazać, że jest to wspólnota terytorialna mieszkańców. W odróżnieniu od jednostek samorządowych, jednostki pomocnicze nie posiadają osobowości prawnej i w związku z tym nie mogą we własnym imieniu i na własną odpowie-dzialność podejmować czynności prawnych. Ich działanie zależne jest od gminy. To gmina określa kompetencje, sposób wyboru, granice jednostki. Gmina została wyposażona w kompetencje do określenia:
- sposobu powołania jednostki pomocniczej,
- nazwy i obszarów jednostki pomocniczej, w tym ilości zamieszkujących na tym obszarze mieszkańców,
- zasad i trybu wyborów organów jednostki pomocniczej,
- zadań organów jednostki pomocniczej i sposobów organizacji,
- zakresu zadań przekazywanych jednostce przez gminę oraz sposobu ich realizacji,
- zakresu i formy kontroli oraz nadzoru organów gminy nad działalnością organów jednostki pomocniczej.
Rada Gminy dokonuje tego w drodze uchwały określającej zasady powoływania i funkcjonowania jednostek pomocniczych gminy, a następnie nadającej statut konkretnej jednostce pomocniczej. Gmina tworzy na swoim terenie jednostki pomocnicze o równorzędnym statucie. Następnie w poszczególnych jednostkach przeprowadzane są wybory organów Rad Jednostek Pomocniczych. Pełne zadania i określenia elementów powołania jednostek reguluje Ustawa, która odróżnia powoływania rady w sołectwach, gminach czy województwach. W naszym przypadku skupiamy się na procesie zgodnym z Radą Gminy. W gminach posiadających statut miasta, Ustawa z 1990 roku o samorządach terytorialnych, umożliwia utworzenie jednostek pomocniczych. W przypadku dzielnic precyzyjnie określa liczbę radnych oraz konieczność wyboru Zarządu i Przewodniczącego Zarządu. W celu realizacji zadań Rada Miasta wydziela część budżetu gminy z przeznaczeniem na roczne zadania Rady Jednostki Samorządowej. Miasto Katowice przeznacza obecnie kwotę 150 000,00 PLN na każdą z poszczególnych dzielnic, w której powołana zostaje trenowa jednostka.
ZARZĄDZANIE JEDNOSTKĄ POMOCNICZĄ GMINY – DZIELNICĄ
Ustawodawca w przepisie art. 37 cytowanej ustawy stanowi, iż organem uchwałodawczym w dzielnicy jest rada o liczbie członków ustalonej według art. 17, nie więcej jednak niż 21, natomiast organem wykonawczym w dzielnicy jest Zarząd na czele, którego stoi Przewodniczący. Natomiast artykuł 37a uprawnia Przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej do udziału w pracach rady gminy na zasadach określonych w statucie gminy, bez prawa udziału w głosowaniu. Przepis artykułu 48 cytowanej ustawy zezwala jednostce pomocniczej na zarządzanie mieniem komunalnym i korzystanie z niego oraz rozporządzania dochodami z tego źródła w zakresie określonym w statucie. Wobec analizy przepisów Ustawy o samorządzie gminnym, należy stwierdzić, że ustawodawca nie nakłada na gminę żadnych obowiązków w zakresie ich kształtowania i utworzenia jednostek.
ZADANIA JEDNOSTKI POMOCNICZEJ
Konsekwencją określenia roli jednostki pomocniczej gminy jest przypisanie jej zadań oraz kompetencji w Statucie Rady Jednostki Pomocniczej. Znajdziemy następujące określenia: cele, zadania, zakres działań, zadania organów. Większość zadań możemy realizować w tzw. „projektach miękkich”, ale można też rozszerzać zadania zgodnie z zapotrzebowaniem mieszkańców. Poniższe przykłady odzwierciedlają główną istotę zadań które przyszła rada może wnieść w życie.
- organizowanie, inicjowanie i koordynowanie przedsięwzięć (inicjatyw) mających na celu poprawę warunków życia mieszkańców Osiedla;
- opiniowanie projektu budżetu Miasta,
- zapewnianie ścisłego współdziałania z Radą Miejską i jej Komisjami oraz Prezydentem Miasta;
- uczestnictwo przedstawiciela Rady Jednostki, w komisjach przetargowych organizowanych przez jednostki organizacyjne Miasta, w tym administracje nieruchomościami, w zakresie spraw w całości realizowanych na obszarze Osiedla wraz z oceną realizacji tych zadań;
- uczestnictwo w planowaniu, budowy i remontów obiektów komunalnych, w tym: dróg i ulic oraz ich oświetlenia, wodociągów, kanalizacji, sieci zaopatrujących w energię elektryczną i cieplną budynki mieszkalne, urządzeń sportowych; planu rzeczowego i fnansowego zakładania i utrzymania zieleni komunalnej oraz terenów rekreacyjnych,
- umożliwienie uczestnictwa społeczności lokalnych w rozstrzyganiu spraw związanych z interesem ogólnomiejskim, a mającym wpływ na warunki życia w miejscu zamieszkania,
- przedstawianie opinii odnośnie uchwalania studium uwarunkowań i kierunków zago-spodarowania przestrzennego dzielnicy oraz planów szczegółowego zagospodarowania przestrzennego Osiedla, a także jego zmian,
- wspieranie inicjatyw i działań służących integracji społeczności osiedlowej.
Opisane przykłady, które Jednostka Pomocnicza wdroży w życie, spełni dwie podstawowe funkcje: opiniotwórczą i inicjatywną, ponadto decydującą – jedynie w nielicznych przykładach, jednak decyzje te podejmowane są w imieniu gminy. Jednostka Pomocnicza podlega kontroli władz miasta i jest zależna pod względem fnansowym.
